του Αντώνη Κάλφα
Η συγκριτολόγος Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού σε ένα οξυδερκές κείμενό της μελετά τρεις μείζονες Ευρωπαίους: Παπαδιαμάντη, Maupassant και Τσέχοφ (περιοδικό Σύγκριση, ekt.gr). Ο Guy de Maupassant (1850-1893), συνομήλικος του Παπαδιαμάντη, περιγράφει στα διηγήματά του έναν κόσμο σκληρότητας «από τον οποίο απουσιάζουν θεαματικά η τρυφερότητα, η συμπάθεια και ο οίκτος και όπου, αντίθετα, επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου, όπου ο άνθρωπος αποδεικνύεται θηρίο για το συνάνθρωπο του και όπου τα πάντα, τα αντικείμενα αλλά και τα παιδιά και οι γυναίκες, πωλούνται και αγοράζονται και σταθμίζονται ανάλογα με την τιμή τους». Αδυναμία του Μωπασάν τα θαλασσινά τοπία (όπως και στον Σκιαθίτη) με έμφαση ωστόσο «στις νυχτερινές περιγραφές χειμωνιάτικων τοπίων και καταιγίδων».
Στο παπαδιαμαντικό «'Έρωτας στα Χιόνια», ο ήρωας, δυστυχής και αυτός και παραλογισμένος από τις συμφορές και το κρασί, πεθαίνει, όχι με μια πεζή παραπομπή και αναφορά στην έγχρονη και απειλητική γήινη πραγματικότητα, αλλά με ένα ποιητικό, καθεαυτό, αλλά και μέσω του συμβολοποιημένου και ρυθμικού λόγου, άλμα προς τον άχρονο κόσμο του Θεού:
«Κ' επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Και η χιών εστοιβάχθη, εσωρεύθη δύο πιθαμάς, εκορυφώθη. Και η χιών έγινε σινδών, σάβανον. Και ο μπάρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος, κ' εκοιμήθη υπό την χιόνα, δια να μη παρασταθη γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Κριτού, του Παλαιού Ημερών, του Τρισάγιου».
Ο Παπαδιαμάντης, σημειώνει η μελετήτρια, απορρίπτοντας το ιδεολογικό υπόβαθρο και τη φιλοσοφική αφετηρία του νατουραλισμού, εισάγει, σχεδόν κατανάγκην, στη συγγραφική του πράξη το συμβολισμό και την ποίηση — και συναντάται με τον Τσέχοφ.
Υπάρχει και στον Άντον Τσέχοφ (1860-1904)—υπενθυμίζεται ότι ο Παπαδιαμάντης πρέπει να είχε διαβάσει και να γνώριζε το έργο τους—μια παρόμοια αντίληψη. «Ειδικότερα η φύση περιγράφεται και από τον Τσέχοφ στη βαθύτερη σχέση και αναλογία της με τον άνθρωπο. Το μεγαλείο, η τελειότητα αλλά και η αιωνιότητα της κάνουν τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι η ομορφιά και η καθαρότητα της ζωής του, σκοπός και στόχος της ανθρώπινης ύπαρξης, χάνονται μόνον κάθε φορά που ο άνθρωπος εγκαταλείπει τη φυσική του αξιοπρέπεια».
Κοιτάζοντας τους δρόμους της χιονισμένης Κατερίνης (με τη βοήθεια της ασπρόμαυρης τεχνικής του Παναγιώτη Φτάρα) σκέφτομαι το μεγαλείο της καθημερινής απλότητας, την ήσυχη μικρομεσαία πόλη καθώς ανοίγεται στην ηρωική οδό Εβδόμης Μεραρχίας που βλέπει προς τον Πέλεκα και τις ανηφοριές της Δυτικής Πιερίας. Σιωπηλά, χιονισμένα αστικά τοπία—ακόμα και η άχαρη κεντρική πλατεία μοιάζει συμπαθητική— που κάνουν ενδεχομένως ορατή μια κάποια τελειότητα αλλά και τη συνειδητοποίηση της ομορφιάς (το νεοκλασικό χαμηλόφωνο κτίσμα της Αστικής Σχολής) και ίσως του μεγαλείου όταν βλέπει κανείς τον χιονισμένο Όλυμπο—βαθύτατο, θερμό, μυθολογικό αποτύπωμα συμπυκνωμένης αρχαιότατης ύλης.
Πότε θα μιλήσουν για όλα αυτά οι συγγραφείς μας;
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Φτάρας
